Εισαγωγή
Η ινσουλίνη είναι μια ορμόνη που παίζει κεντρικό ρόλο στη ρύθμιση της γλυκόζης στο αίμα. Ωστόσο, υπάρχει μια διαδεδομένη εσφαλμένη αντίληψη ότι η ινσουλίνη μπορεί να προκαλέσει αύξηση βάρους σε υγιείς ανθρώπους. Αυτή η άποψη βασίζεται σε μερικές παρανοήσεις σχετικά με τον ρόλο της ινσουλίνης στον μεταβολισμό και την αποθήκευση λίπους. Σε αυτό το άρθρο, θα εξετάσουμε την επιστημονική πλευρά αυτού του ζητήματος και θα διαψεύσουμε τον μύθο ότι η ινσουλίνη κάνει τους υγιείς ανθρώπους παχύσαρκους.
Παχυσαρκία
Σε παγκόσμιο επίπεδο, ο επιπολασμός του υπερβολικού βάρους και της παχυσαρκίας έχει αυξηθεί τις τελευταίες δεκαετίες, η παχυσαρκία, ειδικότερα, έχει διπλασιαστεί σε περισσότερες από 70 χώρες από το 1980 και ταυτόχρονα έχει διπλασιαστεί ο κίνδυνος αρκετών μη μεταδοτικών ασθενειών, συμπεριλαμβανομένου του σακχαρώδους διαβήτη τύπου 2 (ΣΔ2).
Ο ρόλος της ινσουλίνης στον οργανισμό
Η ινσουλίνη παράγεται από το πάγκρεας και βοηθά στη μεταφορά της γλυκόζης από το αίμα στα κύτταρα, όπου χρησιμοποιείται για ενέργεια. Επιπλέον, η ινσουλίνη βοηθά στην αποθήκευση της περίσσειας γλυκόζης ως γλυκογόνο στο ήπαρ και τους μύες. Όταν αυτές οι αποθήκες είναι γεμάτες, η περίσσεια γλυκόζης μετατρέπεται σε λίπος. Αυτή η διαδικασία είναι φυσιολογική και απαραίτητη για την ενεργειακή ισορροπία του οργανισμού.
Όταν τρώμε λοιπόν, τα επίπεδα γλυκόζης στο αίμα αυξάνονται, και το πάγκρεας απελευθερώνει ινσουλίνη για να βοηθήσει στη μεταφορά της γλυκόζης στα κύτταρα. Στους μύες, η ινσουλίνη συνδέεται με ειδικούς υποδοχείς στην επιφάνεια των κυττάρων, ενεργοποιώντας μια σειρά από διεργασίες που επιτρέπουν στη γλυκόζη να εισέλθει στο κύτταρο. Στο ήπαρ, η ινσουλίνη προωθεί την αποθήκευση της γλυκόζης με τη μορφή γλυκογόνου και μειώνει την παραγωγή νέας γλυκόζης.
Αν κάποιος είναι παχύσαρκος, το σύστημα δε δουλεύει ακριβώς έτσι, αφού τα αυξημένα επίπεδα ελεύθερων λιπαρών οξέων στο αίμα μπορούν να επηρεάσουν αυτές τις διαδικασίες. Στους μύες, η συσσώρευση συγκεκριμένων λιπιδίων μπορεί να εμποδίσει την ικανότητα της ινσουλίνης να βοηθά τη γλυκόζη να εισέλθει στα κύτταρα, οδηγώντας σε μειωμένη πρόσληψη γλυκόζης από τα κύτταρα. Στο ήπαρ, παρόμοιες αλλαγές μπορούν να μειώσουν την αποτελεσματικότητα της ινσουλίνης, οδηγώντας σε αυξημένη παραγωγή γλυκόζης και μειωμένη αποθήκευση με τη μορφή γλυκογόνου. Αυτές οι αλλαγές συμβάλλουν στην αύξηση των επιπέδων γλυκόζης στο αίμα, χαρακτηριστικό του διαβήτη.
Η ινσουλίνη και η αύξηση βάρους: Ποιος είναι ο πραγματικός ρόλος της;
Η αύξηση βάρους που σχετίζεται με την ινσουλίνη παρατηρείται κυρίως σε άτομα με διαβήτη τύπου 2 ή σε εκείνους που λαμβάνουν εξωγενή ινσουλίνη ως μέρος της θεραπείας τους. Αυτή η αύξηση βάρους οφείλεται σε παράγοντες όπως η υπερφαγία λόγω φόβου για υπογλυκαιμία, η μείωση της απώλειας γλυκόζης μέσω των ούρων και η αποθήκευση λίπους λόγω της αποκατάστασης του φυσιολογικού μεταβολισμού.
Σε υγιείς ανθρώπους, η ινσουλίνη λειτουργεί ως ρυθμιστής της ενέργειας και δεν προκαλεί αύξηση βάρους από μόνη της. Η ιδέα ότι η ινσουλίνη παχαίνει βασίζεται σε μια παρανόηση του ρόλου της στη διαχείριση της ενέργειας. Η αύξηση βάρους συμβαίνει όταν η πρόσληψη θερμίδων υπερβαίνει τις ανάγκες του οργανισμού, ανεξάρτητα από τα επίπεδα ινσουλίνης.
Ναι, αλλά αν τρώω πολλούς υδατανθράκες και ιδίως απλά σάκχαρα δεν θα ανέβει η γλυκόζη στο αίμα μου;
Πολλοί πιστεύουν ότι η κατανάλωση απλών σακχάρων, όπως η επιτραπέζια ζάχαρη (σακχαρόζη), προκαλεί μεγαλύτερη αύξηση του σακχάρου στο αίμα σε σύγκριση με τους σύνθετους υδατάνθρακες. Ωστόσο, η πραγματικότητα είναι πιο περίπλοκη.
Η επίδραση ενός υδατάνθρακα στο σάκχαρο του αίματος εξαρτάται από διάφορους παράγοντες, όπως:
-
Περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες: Οι φυτικές ίνες επιβραδύνουν την απορρόφηση της γλυκόζης, με αποτέλεσμα πιο σταθερά επίπεδα σακχάρου.
-
Περιεκτικότητα σε λίπος: Τα λιπαρά μπορούν επίσης να επιβραδύνουν την πέψη και την απορρόφηση των υδατανθράκων.
-
Βαθμός επεξεργασίας: Οι επεξεργασμένοι υδατάνθρακες, όπως το λευκό ψωμί ή το λευκό ρύζι, διασπώνται και απορροφώνται ταχύτερα, οδηγώντας σε απότομη αύξηση του σακχάρου στο αίμα.
Επιπλέον, ορισμένοι σύνθετοι υδατάνθρακες μπορεί να προκαλέσουν ταχύτερη αύξηση του σακχάρου από ό,τι απλά σάκχαρα. Για παράδειγμα, η αμυλοπηκτίνη, ένας διακλαδισμένος υδατάνθρακας, μπορεί να αυξήσει γρήγορα τα επίπεδα γλυκόζης, ενώ η αμυλόζη, ένας μη διακλαδισμένος υδατάνθρακας, έχει πιο ήπια επίδραση. Η αμυλόζη βρίσκεται σε τρόφιμα, όπως είναι τα όσπρια, το καστανό ρύζι και ορισμένα δημητριακά ολικής άλεσης, ενώ η αμυλοπηκτίνη, που πέπτεται κι απορροφάται γρήγορα, βρίσκεται κυρίως σε τρόφιμα, όπως οι πατάτες, το λευκό ρύζι και το αλεύρι σίτου.
Συνεπώς, η πολυπλοκότητα ή το μήκος της αλυσίδας ενός υδατάνθρακα δεν είναι οι μόνοι παράγοντες που καθορίζουν την επίδρασή του στο σάκχαρο του αίματος. Είναι σημαντικό να λαμβάνουμε υπόψη τη συνολική σύσταση του τροφίμου και τον τρόπο επεξεργασίας του.
Για καλύτερη διαχείριση των επιπέδων σακχάρου, συνιστάται η κατανάλωση τροφών με υψηλή περιεκτικότητα σε φυτικές ίνες και χαμηλό βαθμό επεξεργασίας, όπως τα δημητριακά ολικής άλεσης, τα φρούτα (ολόκληρα, όχι χυμοί) και τα λαχανικά.
Επιστημονικές μελέτες και στοιχεία
Μια μελέτη που δημοσιεύτηκε στο Nature έδειξε ότι η ινσουλίνη δεν προκαλεί αύξηση βάρους σε υγιείς άτομα, αλλά μπορεί να επηρεάσει την αποθήκευση λίπους σε άτομα με διαβήτη τύπου 2. Η μελέτη υπογράμμισε ότι η αύξηση βάρους σε αυτές τις περιπτώσεις οφείλεται στην υπερκατανάλωση θερμίδων και όχι στην ίδια την ινσουλίνη.
Επιπλέον, έρευνες στο PubMed δείχνουν ότι η ινσουλίνη δεν είναι η αιτία της παχυσαρκίας, αλλά ένα εργαλείο που βοηθά στη διαχείριση της γλυκόζης. Σε υγιείς ανθρώπους, η ινσουλίνη λειτουργεί αρμονικά με άλλες ορμόνες για να διατηρήσει την ενεργειακή ισορροπία.
Η αντίσταση στην ινσουλίνη: Αιτία ή συνέπεια της παχυσαρκίας;
Η αντίσταση στην ινσουλίνη και η παχυσαρκία συχνά πηγαίνουν χέρι-χέρι, αλλά ποιο από τα δύο έρχεται πρώτο; Για πολλά χρόνια υπήρχε η υπόθεση ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη προκαλεί αύξηση βάρους. Ωστόσο, πρόσφατες έρευνες δείχνουν ότι τα πράγματα είναι ακριβώς αντίστροφα: η αύξηση βάρους προηγείται και η αντίσταση στην ινσουλίνη εμφανίζεται ως συνέπεια της υπερβολικής ενεργειακής πρόσληψης.
Τι έδειξε η έρευνα;
Σύμφωνα με μια πολύ πρόσφατη μελέτη του 2024 (Buscemi et al., 2024), στην οποία επιστήμονες παρακολούθησαν δύο ομάδες ατόμων για τέσσερα χρόνια, συμπέραναν τα εξής:
✔ Στην αρχή της μελέτης, και οι δύο ομάδες είχαν παρόμοιο βάρος και παρόμοια επίπεδα ινσουλίνης.
✔ Μετά από τέσσερα χρόνια, η ομάδα που πήρε βάρος εμφάνισε υψηλότερη ινσουλίνη και αυξημένη αντίσταση στην ινσουλίνη.
✔ Η τελική αντίσταση στην ινσουλίνη συσχετίστηκε με αυξημένο ΔΜΣ, μεγαλύτερη περίμετρο μέσης και υψηλότερη ενεργειακή πρόσληψη.
Αυτό σημαίνει ότι η υψηλή κατανάλωση θερμίδων – ανεξάρτητα από το αν προέρχεται από υδατάνθρακες, λίπη ή πρωτεΐνη – σχετίζεται με την ανάπτυξη αντίστασης στην ινσουλίνη.
Μπορεί η αντίσταση στην ινσουλίνη να είναι αμυντικός μηχανισμός;
Τα δεδομένα δείχνουν ότι η αντίσταση στην ινσουλίνη δεν είναι απλά μια «δυσλειτουργία» του σώματος, αλλά ίσως δρα προστατευτικά απέναντι στην υπερβολική ενεργειακή πρόσληψη.
Γιατί μπορεί να είναι προστατευτική;
- Αν υπερβολική γλυκόζη εισέλθει στα κύτταρα, μπορεί να προκαλέσει οσμωτική βλάβη.
- Η υπερφόρτωση ενέργειας οδηγεί σε αυξημένο οξειδωτικό στρες, που μπορεί να προκαλέσει βλάβες στα κύτταρα.
- Σε τέτοιες συνθήκες, το σώμα μειώνει την απορρόφηση της γλυκόζης στα κύτταρα για να αποτρέψει αυτές τις βλάβες.
Ωστόσο, όταν η αντίσταση στην ινσουλίνη παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα, μπορεί να οδηγήσει σε σοβαρά προβλήματα, όπως διαβήτη τύπου 2, υπέρταση και αθηροσκλήρωση.
Πώς μπορεί να αντιμετωπιστεί;
🚫 Η απλή καταστολή της αντίστασης στην ινσουλίνη μέσω φαρμάκων μπορεί να μην είναι η ιδανική λύση, καθώς μπορεί να επηρεάσει τον φυσικό αμυντικό μηχανισμό του σώματος.
📌 Η καλύτερη προσέγγιση είναι:
- Μείωση της ενεργειακής πρόσληψης μέσω διατροφής: Η υπερβολική πρόσληψη θερμίδων οδηγεί σε αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης, ακόμη και αν τα επίπεδα σακχάρου στο αίμα είναι φυσιολογικά.
- Ρύθμιση του βάρους μέσω άσκησης και διατροφικών αλλαγών: Η σωματική αδράνεια αυξάνει την αντίσταση στην ινσουλίνη και τα επίπεδα φλεγμονής στο σώμα.
- Πρόσληψη επαρκούς ύπνου: Ακόμη και μία νύχτα με λιγότερο ύπνο μπορεί να αυξήσει την αντίσταση στην ινσουλίνη και τη φλεγμονή.
- Έλεγχος άγχους και κατάθλιψης: Αυτοί οι παράγοντες συνδέονται με αυξημένα επίπεδα ινσουλίνης και φλεγμονής.
Συμπέρασμα
Η ινσουλίνη δεν κάνει τους υγιείς ανθρώπους παχύσαρκους. Η αύξηση βάρους σχετίζεται με την υπερκατανάλωση θερμίδων και την έλλειψη φυσικής δραστηριότητας, όχι με την ίδια την ινσουλίνη. Η κατανόηση του ρόλου της ινσουλίνης στον μεταβολισμό μας βοηθά να απομακρυνθούμε από εσφαλμένες αντιλήψεις και να εστιάσουμε σε πραγματικές στρατηγικές για τη διατήρηση ενός υγιούς βάρους.
Συνολικά, τα τρέχοντα επιστημονικά στοιχεία από μελέτες παρατήρησης και παρέμβασης δεν επιτρέπουν την εξαγωγή συμπεράσματος ότι οι υδατάνθρακες έχουν επιζήμια επίδραση στον γλυκαιμικό έλεγχο, εφόσον δεν καταναλώνονται υπερβολικές θερμίδες. Ωστόσο, πρέπει να ληφθεί υπόψη ότι μια υπερθερμιδική δίαιτα, η οποία μπορεί να επιτευχθεί με υπερκατανάλωση οποιουδήποτε τύπου μακροθρεπτικών συστατικών (είτε υδατανθράκων, είτε λιπαρών, είτε πρωτεΐνης), αυξάνει το σωματικό βάρος, το οποίο με τη σειρά του αποτελεί καθιερωμένο παράγοντα κινδύνου για την ανάπτυξη μεταβολικών δυσλειτουργιών και ΣΔ2.
Επιμέλεια: Κωνσταντίνα Αποστολοπούλου – Φλώρου
Απαγορεύεται η αναδημοσίευση/αντιγραφή ή άλλη χρήση, χωρίς ξεκάθαρη αναφορά αυτού του δικτυακού τόπου ως πηγή του κειμένου.
ΤΑ ΥΠΟΛΟΙΠΑ ΕΠΙΣΤΗΜΟΝΙΚΑ ΑΡΘΡΑ ΤΟΥ ΙΣΤΟΤΟΠΟΥ ΜΠΟΡΕΙΤΕ ΝΑ ΤΑ ΒΡΕΙΤΕ ΕΔΩ. ΠΡΟΣΟΧΗ: ΟΙ ΠΛΗΡΟΦΟΡΙΕΣ ΚΑΙ ΟΙ ΙΣΧΥΡΙΣΜΟΙ ΠΟΥ ΑΝΑΦΕΡΟΝΤΑΙ ΣΕ ΑΥΤΟΝ ΤΟΝ ΙΣΤΟΤΟΠΟ, ΕΧΟΥΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΤΙΚΟ ΣΚΟΠΟ ΚΑΙ ΔΕΝ ΠΡΟΟΡΙΖΟΝΤΑΙ ΓΙΑ ΝΑ ΑΝΤΙΚΑΤΑΣΤΗΣΟΥΝ ΤΗΝ ΣΥΜΒΟΥΛΗ ΤΟΥ ΓΙΑΤΡΟΥ ΣΑΣ. ΟΙ ΑΠΟΨΕΙΣ ΚΑΙ ΟΙ ΔΙΑΤΡΟΦΙΚΕΣ ΣΥΜΒΟΥΛΕΣ ΠΟΥ ΕΚΦΡΑΖΟΝΤΑΙ ΑΠΟ ΤΟ ΙΣΤΟΛΟΓΙΟ ΔΕΝ ΣΤΟΧΕΥΟΥΝ ΣΤΗΝ ΥΠΟΚΑΤΑΣΤΑΣΗ ΣΥΜΒΑΤΙΚΩΝ ΙΑΤΡΙΚΩΝ ΥΠΗΡΕΣΙΩΝ. ΕΑΝ ΕΧΕΤΕ ΚΑΠΟΙΑ ΣΟΒΑΡΗ ΑΣΘΕΝΕΙΑ Ή ΘΕΜΑ ΥΓΕΙΑΣ, ΣΥΜΒΟΥΛΕΥΤΕΙΤΕ ΤΟΝ ΙΑΤΡΟ ΣΑΣ.
Αναφορές
Buscemi, C., Randazzo, C., Barile, A.M., Bo, S., Ponzo, V., Caldarella, R., Malavazos, A.E., Caruso, R., Colombrita, P., Lombardo, M. and Buscemi, S. (2024) ‘Factors associated with body weight gain and insulin-resistance: a longitudinal study’, Nutrition & Diabetes, 14(1), pp. 1–7. Available at: https://doi.org/10.1038/s41387-024-00283-5.
Kolb, H., Stumvoll, M., Kramer, W., Kempf, K. and Martin, S. (2018) ‘Insulin translates unfavourable lifestyle into obesity’, BMC Medicine, 16(1). Available at: https://doi.org/10.1186/s12916-018-1225-1.
Rahman, S. (2021) ‘Role of Insulin in Health and Disease: An Update’, International Journal of Molecular Sciences, 22(12), p. 6403. Available at: https://doi.org/10.3390/ijms22126403.
Veit, M., van Asten, R., Olie, A. and Prinz, P. (2022) ‘The role of dietary sugars, overweight, and obesity in type 2 diabetes mellitus: a narrative review’, European Journal of Clinical Nutrition, 76(76), pp. 1497–1501. Available at: https://doi.org/10.1038/s41430-022-01114-5.
Αν θες να μη χάσεις καμία νέα άναρτηση, πήγαινε στο πλάι (αν είσαι από υπολογιστή) ή στο τέλος (αν είσαι από κινητό) αυτής της σελίδας και βάλε το mail σου εκεί που λέει “Αν θέλετε να ενημερώνεστε για κάθε νέα ανάρτηση“!
Οι φωτογραφίες είναι από το Canva.
